NET nieuwsbrief tabaksontmoediging | Terugblik 2023

De middelen cytisine en varenicline helpen meer mensen om te stoppen met roken dan placebo’s of stoppen zonder medicatie, concludeert een Cochrane review. Een andere Cochrane review stelt dat ook het antidepressivum bupropion meer mensen helpt bij het stoppen met roken in vergelijking met placebo's of een behandeling zonder medicatie. En door gebruik te maken van een groepsinterventie bij het stoppen met roken is de kans om na 6 maanden nog gestopt te zijn dubbel zo hoog ten opzichte van een interventie gericht op individuen, blijkt uit een systematische review en meta-analyse over de effectieve componenten van groepsinterventies.
Een systematische review identificeerde 39 factoren die worden geassocieerd met stoppen met roken bij adolescenten en jongvolwassenen, ingedeeld in omgevingsfactoren en individuele kenmerken. De auteurs wijzen op de belangrijke rol van emoties, zoals schaamte bij het gebruik van stoppen-met-rokenbegeleiding. Deze emoties worden vaak over het hoofd gezien in kwantitatief onderzoek.
Het beperken van smaakopties vermindert e-sigaretgebruik onder jongeren aanzienlijk, terwijl bij volwassenen accijnsverhoging het meest doeltreffend is. Dit blijkt uit een systematische review waarin wereldwijd de effecten van wetgeving omtrent e-sigaretten werden onderzocht.

De resultaten, succesfactoren en voorwaarden voor de realisatie van een intensief rookstopprogramma, welke werd geïmplementeerd in 14 gezondheidscentra in Almere, werden gedeeld in een implementatieartikel. Deze aanpak dient als voorbeeld voor zorgorganisaties die zelf een rookstopprogramma willen implementeren.
Er werd een verband gevonden tussen e-sigaretgebruik en het roken van tabakssigaretten onder Nederlandse en Vlaamse middelbare scholieren. Dit wijst op het bestaan van een gateway-effect in beide richtingen en/of gemeenschappelijke risicofactoren.
55% van de mensen die rookt gebruikt strategieën om tabaksuitgaven te verminderen, de meerderheid hiervan gaf aan minder te gaan roken. Bij personen met een laag of gemiddeld inkomen die stoppen met roken is het acht keer zo waarschijnlijk dat de prijs een rol speelt in hun keuze om te stoppen.
Met de WHO Intense-methode werd tot wel 15 keer meer teer, nicotine en koolmonoxide gevonden in sigarettenrook dan door de ISO-methode, die gebruikt wordt door tabaksfabrikanten.
Volgens een WHO-rapport over de wereldwijde tabaksepidemie en de voortgang van tabaksontmoedigingsbeleid is Nederland, samen met Turkije, Brazilië en Mauritius, één van de vier landen die alle zes door de WHO aanbevolen MPOWER-maatregelen voor een effectief antirookbeleid heeft ingevoerd. Dit maakt Nederland koploper in Europa.

Pragati Bhaskar Hebbar (Universiteit Maastricht): Implementation of tobacco control policies in India: a realist evaluation
Shelley Boeschoten (Erasmus Universiteit Rotterdam): A Matter of Life and Breath: Children with severe acute asthma admitted to the pediatric intensive care unit
Claire Cox (Universiteit Groningen): The role of the small airways in (ex-)smokers with or without asthma
Sanne van der Heijden (Universiteit van Amsterdam): Smoking in Different Stages of Psychosis
Leon Martens (Universiteit Leiden): Oxidants and antioxidants as targets for cardiovascular disease prevention: evidence from observational and causal inference studies
Georgios Mikellides (Universiteit Maastricht): Is this for real? The role of advanced placebo technology when using Transcranial Magnetic Stimulation in clinical practice
Christy Tulen (Universiteit Maastricht): The impact of smoking-associated aldehyde exposure on the molecular regulation of mitochondrial function in epithelial cells of the airways and lungs: implications for COPD
Anienke van der Veen (Universiteit Groningen): The effect of obstructive lung diseases and smoking on macrophages
Naomi van Westen-Lagerweij (Universiteit Maastricht): Seizing the moment: the role of general practice in providing smoking cessation care
Laura Ziukaite (Universiteit van Amsterdam): Risk factors of periodontitis: diabetes, smoking and family history

Het Platform stoppen met roken is vernieuwd. Op dit platform kunnen stoppen-met-rokenprofessionals kennis en ervaringen uitwisselen in een besloten omgeving. Er zijn nieuwe functionaliteiten toegevoegd, zoals een pagina met handige informatie over stoppen-met-rokenzorg, en een overzicht van evenementen en scholingen.
De Zorgstandaard Tabaksverslaving 2022 werd officieel opgenomen in het Register van kwaliteitsstandaarden van Zorginstituut Nederland (ZiN). Hierin is door patiënten, zorgprofessionals en zorgverzekeraars vastgelegd wat zij verstaan onder een goede stoppen-met-rokenbehandeling. Tevens is er een werkgroep van start gegaan waarin beroepsverenigingen en een patiëntenvereniging samen met Zorgverzekeraars Nederland stappen zetten in het implementeren van deze Zorgstandaard Tabaksverslaving in de praktijk.
Op Wereld niet-rokendag (31 mei) is het boek ‘In iedere roker zit een stopper’ verschenen. Het boek is geschreven door stoppen-met-rokenexperts Sylvia Heddema, Robert van de Graaf, Miriam de Kleijn en Esther Croes. Met behulp van praktische adviezen helpt het boek zorgverleners op weg om rokers te adviseren en te motiveren om te stoppen. Het boek is verkrijgbaar via de webwinkel van het Trimbos-instituut.
Het artsencollectief Artsen Slaan Alarm heeft in 2023 twee succesvolle campagnes gehad. Tijdens de eerste campagne deelden zij video’s op TikTok, waarbij artsen influencers vroegen om hun video’s met e-sigaretten te verwijderen. Bij de tweede campagne werd een impactvolle video verspreid, waarbij ouders worden opgeroepen om met hun kinderen in gesprek te gaan over e-sigaretgebruik.
Op donderdag 30 november vond het eerste congres (Niet) roken en de zorg plaats. Tijdens interactieve workshops werden praktische tips gedeeld over het rookvrij maken van de zorg. Ook lanceerde RookStopZorg tijdens het congres de korte film ‘Het geheim van dr. Smit’ waarmee alle zorgverleners worden opgeroepen: bespreek roken en geef een stoppen-met-rokenadvies aan mensen die roken.

Op 1 januari 2023 ging het smaakjesverbod voor e-sigaretten in. Producenten, importeurs en verkopers kregen tot 1 januari 2024 de tijd om hun werkwijze aan te passen en e-sigaretten met smaakjes anders dan tabakssmaak uit de verkoop te halen. Dit verbod moet het gebruik van e-sigaretten onder jongeren ontmoedigen.

Per 1 april 2023 is de accijns op sigaretten, rooktabak (shag) en sigaren verhoogd. Voorheen kostte een pakje sigaretten van 20 stuks gemiddeld €8, sinds1 april 2023 gemiddeld €9.

Sinds 1 juli 2023 is de online verkoop van tabak en e-sigaretten verboden in Nederland. Dit geldt zowel voor binnenlandse verkoop aan Nederlandse consumenten als voor grensoverschrijdende verkoop van buitenlandse winkels aan Nederlandse consumenten en van Nederlandse winkels aan consumenten in het buitenland.
Vanaf 23 oktober 2023 bevatten verhitte-tabaksproducten gecombineerde gezondheidswaarschuwingen. Dit betekent dat er net als op de pakjes sigaretten en shag een binnen Europa vastgestelde tekst en afschrikwekkende afbeelding op het pakje moet staan. Daarnaast zijn per 23 oktober ook de kenmerkende aroma’s verboden. Er mogen geen heatsticks verkocht worden met een kenmerkend smaakje of geur.

Minderjarigen komen makkelijk aan (e-)sigaretten. De NVWA meldde dat bij 23 van de 35 winkels niet naar legitimatie werd gevraagd toen zij 17-jarige testkopers sigaretten en e-sigaretten lieten kopen. Ook AVROTROS-programma Radar liet als onderzoek een 13-jarige ‘mystery shopper’ negen keer sigaretten bestellen. Acht keer werden de sigaretten bezorgd zonder een leeftijdscontrole uit te voeren.

De kans op het krijgen van longkanker bij vrouwen stijgt, rapporteerde het Integraal Kankercentrum Nederland. Dat komt omdat in de jaren 60 en 70 steeds meer vrouwen zijn gaan roken, waardoor een aantal decennia later de kans op kanker is toegenomen. Ook werd in november de Nederlandse Kanker Agenda gelanceerd door het Nederlands Kanker Collectief, als nationale strategie tegen kanker.

Er was veel media-aandacht voor e-sigaretten. In nieuwsartikelen van bijvoorbeeld De Telegraaf en het NRC werd uitgelegd hoe minderjarigen door kleurtjes en smaakjes worden verleid om e-sigaretten te kopen. Onder andere De Hofbar en EenVandaag besteedden radio- en televisieuitzendingen aan de e-sigaret. Ook verschenen er diverse podcasts over e-sigaretten, waaronder Verslaafd Gemaakt (Radar) en Oogappels. In Amerika waarschuwden jongeren op sociale media voor longschade, mogelijk veroorzaakt door e-sigaretgebruik, wat ook in Nederland in het nieuws verscheen.

Volgens cijfers in de factsheet Kerncijfers roken 2022 rookte in 2022 18,9% van de Nederlanders en heeft ruim 1 op de 3 rokers een serieuze stoppoging gedaan.

Er werd een nieuwe factsheet gepubliceerd over de eigenschappen van e-sigaretten, de schadelijke stoffen die vrijkomen bij het gebruik ervan en de implicaties die e-sigaretgebruik heeft voor de gezondheid.

Uit de Jongerenmonitor tabaks- en nicotineproducten blijkt dat een aanzienlijk deel van de jongeren tussen 12 en 25 jaar e-sigaretten gebruikt en dat veruit de meeste van deze e-sigaretgebruikers ook tabakssigaretten rookt.
In de notitie Leeftijdsgrens verkoop tabak naar 21 jaar wordt uitgelegd dat het verhogen van de leeftijdgrens naar 21 jaar voor de verkoop van tabak een effectieve maatregel kan zijn om roken onder jongeren te ontmoedigen.
De factsheet Verhitte tabak biedt een overzicht van de eigenschappen van verhitte-tabaksproducten, de schadelijke stoffen die vrijkomen bij het gebruik ervan en de implicaties die het gebruik heeft voor de gezondheid.
Er verscheen een factsheet over roken en veelvoorkomende psychische klachten (depressieve, stress- of angstklachten) en de waardevolle bijdrage die zorgverleners kunnen hebben als zij roken bespreken met mensen met deze klachten.
In de notitie blootstelling aan tabaksrook tijdens werk bij mensen thuis werd geïnventariseerd bij welke beroepsgroepen dit speelt, wat er bekend is uit literatuur en hoe organisaties hun werknemers kunnen beschermen tegen meeroken wanneer zij bij cliënten thuis werken.

Bekijk een overzicht van alle NET-producten op de website van het Trimbos-instituut.

De Rijksoverheid wil op 1 april 2024 de accijns op tabak verhogen. Na de voorgestelde verhoging kost een pakje sigaretten in 2024 gemiddeld €11,10 en zal de prijs van shag nog meer stijgen. Ook voor andere producten, zoals sigaren, shag, volumetabak en heatsticks gaat de accijns omhoog.

Per 1 juli 2024 wordt het supermarkten verboden om tabaksproducten en aanverwante producten te verkopen. Dit verbod geldt ook voor avondwinkels, minisupermarkten en kleine winkels die in andere winkels zitten. Er wordt een uitzondering gemaakt voor coffeeshops, shisha lounges en tankstations (met een supermarkt), deze mogen voorlopig nog wel tabak blijven verkopen. Dit heeft het ministerie van VWS besloten, de Tweede Kamer hoeft hier niet meer over te stemmen.
Er wordt intensief nagedacht over een verbod op nicotinezakjes en andere nicotineproducten zonder tabak. Deze producten gaan onder de Tabaks- en rookwarenwet vallen. Nicotinezakjes met meer dan 0,035 mg nicotine waren al verboden, dit verbod zal ook gelden voor alle zakjes met minder nicotine. Voor andere nicotineproducten zonder tabak, zoals stoomsteentjes, zal net als bij tabaksproducten onder andere een reclameverbod en leeftijdsgrens gelden.