Nieuws en informatie voor professionals | 17 december 2024

Preventie onder druk door forse bezuinigingen

Eind oktober maakte het kabinet hun plannen al bekend over de begroting van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Een forse korting op het budget van de preventieve zorg leidde tot veel kritiek bij oppositieleden en gemeenten. Vanaf 2026 betekent dit voor het Trimbos-instituut 7 miljoen euro minder, 20% van de totale inkomsten. Een aanzienlijk deel van de bezuinigingen, ongeveer 4 miljoen, gaat ten koste van de projecten rond tabaksontmoediging. Het Trimbos-instituut schreef in haar reactie op de bezuinigingen dat preventie juist economische voordelen biedt en daarmee geen luxe, maar noodzaak is.

Internationaal onderzoek

Roken-gerelateerde schade hangt af van gender en etniciteit

Een update van het vierjarige Surgeon General's Report uit de Verenigde Staten laat zien dat bepaalde genders en etnische groepen meer gevolgen van tabaksgebruik ervaren dan anderen. Ander onderzoek bevestigt dit en rapporteert tevens een grotere proportie rokers in de LHBTI-populatie en in de populatie met een lagere sociaaleconomische positie (SEP).  

Volgens een meta-analyse zijn vrouwen mogelijk kwetsbaarder voor de gevolgen van roken, zowel qua longziekten als hart- en vaatziekten. Tevens daalt de proportie rokers onder vrouwen langzamer dan onder mannen en zijn mogelijk niet alle stopmethodes even geschikt voor vrouwen.

Vooruitgang in stoppen-met-rokenmethodes

Patiënten die nicotine langzamer afbreken hebben waarschijnlijk betere kansen om te stoppen met nicotinevervangende middelen dan patiënten die nicotine snel afbreken. Bij gebruik van varenicline lijkt het niet uit te maken hoe snel nicotine wordt afgebroken.

Draagbare sensors (‘wearables’) kunnen gaan helpen in het onderzoek naar rookgedrag, blijkt uit een verkennend onderzoek. Door data te verzamelen zoals hartslag, beweging en verschillende biomarkers kan er nauwkeuriger inzicht worden verkregen in het rookgedrag dan bij de gebruikelijke zelfrapportage.

Het versturen van stoppen-met-rokeninterventies met de post, zoals brieven of boekjes met informatie, is effectief. Als er naast de begeleiding van een zorgprofessional ook nicotinevervangende middelen worden opgestuurd verbetert dit de kansen op stoppen. Ook worden de kansen beter als de interventies met de post over een langere periode worden verstuurd.

Stoppen met roken is belangrijk voor diabetespatiënten, gezien de ongunstige uitkomsten wanneer blijvend gerookt wordt. Het gebruik van het diabetesmedicijn semaglutide lijkt geassocieerd met minder tabaksgebruik onder diabetespatiënten, mogelijk door een verandering in het beloningssysteem in de hersenen. Bovendien kan semaglutide mogelijk helpen om gewichtstoename na het stoppen met roken te beperken.

E-sigaretten: jongeren en consequenties

Uit een onderzoek onder meer dan 4 miljoen middelbare scholieren en studenten wereldwijd blijkt dat 22% van hen wel eens een e-sigaret heeft gebruikt, waarvan 10% een huidige gebruiker is. Het percentage ligt hoger onder de mannelijke scholieren dan onder de vrouwelijke. E-sigaretgebruik stijgt onder mannen sinds de start van marketingcampagnes op sociale media.

In Engeland worden e-sigaretten steeds vaker gebruikt door voormalig rokers. Waarschijnlijk speelt mee dat de e-sigaret in Engeland relatief makkelijk als stoppen-met-rokenmethode wordt aangeboden, maar ook onder rokers die al langere tijd succesvol gestopt waren stijgt het gebruik van de e-sigaret.

De schadelijke effecten van e-sigaretten worden meer in kaart gebracht, met een duidelijk verband tussen e-sigaretten en verminderde longfunctie door bronchoconstrictie. Ook zijn er aanwijzingen voor een grotere kans op kanker, met nog eens een verhoogde kans op uitzaaiingen door e-sigaretgebruik.

Scholen spelen een belangrijke rol bij preventie onder jongeren door de juiste informatie over e-sigaretten te geven. Daarnaast lijkt het gebruik van sociale media een kosteneffectieve manier om jongeren te waarschuwen voor de schadelijke effecten.

Nationaal onderzoek

Nijnke Boonstra (NHL Stenden University) laat zien dat verpleegkundigen in de geestelijke gezondheidszorg een cruciale rol spelen in het ondersteunen van stoppen-met-roken programma’s en hiermee zorgen voor minder vroegtijdige sterfte en verbetering van de algehele gezondheid.

Tessa van Deelen (Universiteit van Amsterdam) stelt dat vanwege de geplande tabaksverkoopverboden in supermarkten, tankstations en gemakszaken in Nederland het aantal tabaksverkooppunten in landelijke gebieden drastisch kan verminderen, maar er een risico is dat nieuwe tabaksspeciaalzaken opkomen.

Heike Garritsen (Amsterdam UMC) toont aan dat buitensportclubs in gemeenten met sterk tabaksontmoedigingsbeleid vaker rookvrij zijn. 

Heike Garritsen (Amsterdam UMC) toont aan dat een rookvrij beleid in appartementencomplexen samenhangt met afnames in rookgedrag en blootstelling aan tweedehands rook.

Lorette Harbers (NTVG) meldt in het tijdschrift voor geneeskunde dat de nieuwe en herziene modules (2024) van de richtlijn ‘Tabaks- en nicotineverslaving’ zijn opgenomen in de database van de Federatie Medisch Specialisten.

Clasien van der Houwen (Taskforce Rookvrije Start en Trimbos-instituut) toont in de factsheet 'Rookvrij zwanger worden' de schadelijke effecten van roken tijdens de periconceptieperiode (14 weken voor en 10 weken na de conceptie).

Joann Kiebach (Radboud Universiteit Medisch Centrum) stelt dat het roken van meer sigaretten geassocieerd is met een hoger risico op terugkeer van niet-spierinvasieve blaaskanker, vooral bij tuberculose gevaccineerde patiënten, maar de effecten van rookgedrag op de prognose van de ziekte blijven onduidelijk.

Kimberly Morren (Trimbos-instituut) heeft de factsheet ‘Middelengebruik onder mbo-studenten 2023’ uitgebracht en hier is ook een blog over geschreven. Onder de MBO’ers rookt ongeveer een derde tabakssigaretten en een kwart gebruikt e-sigaretten (vooral meiden), ongeveer 1 op de 5 studenten gebruikt dagelijks nicotineproducten en een aanzienlijk deel combineert het gebruik van tabak en e-sigaretten (‘dual-use’). 

Het RIVM publiceerde cijfers over sterfte door roken, waaruit blijkt dat in 2023 meer dan 19.000 mensen zijn overleden door roken.

Het RIVM publiceerde het Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2024 rapport, waarin benadrukt wordt dat het belangrijk is om het bestaande anti-rookbeleid te behouden en te investeren in de fysieke en mentale gezondheid van de jeugd, waaronder inzetten op gezondheidsvaardigheden en veerkracht en het aanpakken van de leefomgeving. 

Rixt Smit (Universiteit van Amsterdam) is gepromoveerd op onderzoek naar de relatie tussen roken en sporten en de invoering, verspreiding en impact van rookvrij sportbeleid op rookgedrag.

Jelmer Valsma (Universiteit Groningen) laat middels een studie met muizen zien dat bij blootstelling aan sigarettenrook ontstekingen langer aanhouden, immuunresponsen verstoord worden en de virusopruiming vertraagt bij het hebben van de griep, wat leidt tot ernstigere ziekteverschijnselen.

Projecten

In de startblokken

• De internetconsultatie over het beperken van tabaksverkooppunten is gestart. Het kabinet stelt voor om de verkoop van e-sigaretten vanaf 2026 te beperken tot alleen tabaksspeciaalzaken. Het kabinet stelt voor om de verkoop van e-sigaretten vanaf 2026 te beperken tot alleen tabaksspeciaalzaken. Via deze online raadpleging kunnen burgers en organisaties tot en met 22 december 2024 hun mening geven over het voorgenomen beleid.  

Lopende zaken

• Aan het einde van het jaar denken veel mensen aan stoppen met roken. Online en op de radio roept Ikstopnu tussen 16 december en 31 januari rokers op om zich voor te bereiden op het stoppen, én om het vol te houden. Door middel van de slogan ‘Ontdek wat werkt voor jou’ wil Ikstopnu rokers laten weten dat er voor iedere roker een passende stopmethode is. Zorgverleners hebben de belangrijke taak om de stoppers te helpen: bespreek roken, geef een stopadvies en verwijs warm door. De gratis materialen helpen hierbij.
  

• Varenicline tabletten zijn in generieke vorm na een lange periode van afwezigheid opnieuw beschikbaar als hulpmiddel bij het stoppen met roken.
  

• Rookvrije Zorg biedt verschillende materialen om zorginstellingen te ondersteunen bij het rookvrij maken van de zorg. Bijvoorbeeld de Very Brief Advice + zakkaartjes om in gesprek te gaan over roken of de infographic over rookvrije zorg. Maar ook Rookvrije Thuiszorg materialen, zoals het stappenplan voor zorgorganisaties, flyers voor medewerkers en folders voor cliënten. Alle materialen zijn te vinden op de website van Rookvrije Zorg.
  

• Informatie voor professionals over de e-sigaret met tips en preventieprogramma's is nu te vinden op de nieuwe pagina van het Trimbos-instituut. De preventieprogramma's zijn gericht op scholen en gemeenten, en de informatieve filmpjes fungeren als handreiking naar ouders en jongeren.
  

• Het burgerinitiatief NicotiNEE pleit voor een verbod op de verkoop van nicotinehoudende producten aan consumenten geboren na 1 januari 2012. De kamer debatteerde erover op 12 december 2024 met de staatssecretaris van Jeugd, Preventie en Sport, Vincent Karremans.

Terugblik

• Webinar: Rookvrije zorg realiseren, Trimbos-instituut, 12 november. Duur: 1,5 uur. Het webinar bood inzicht in effectieve strategieën en praktijkervaringen om rookvrije zorgomgevingen te bevorderen.

• Op 26 november vond de eerste, succesvolle meet-up voor het Platform stoppen met roken plaats. Hier gingen zorgverleners met elkaar in gesprek over stoppen-met-rokenzorg en werden knelpunten uit de praktijk besproken. Houd het Platform stoppen met roken in de gaten voor nieuwe onderwerpen en de volgende meet-up.

Beleid

Kabinet positief over Europese plannen

Het kabinet staat positief tegenover de nieuwe tabaksrichtlijn van de Europese Commissie. Een belangrijk focuspunt van de richtlijn is om ook buitenruimtes waar kinderen veel komen, zoals speeltuinen, attractieparken en zwembaden, rookvrij te maken. De aanbeveling om auto's wettelijk rookvrij te maken ziet het kabinet daarentegen niet zitten omdat dit niet voldoende valt te handhaven.

Stevige maatregelen bij onze Zuiderburen

In België verandert er veel in 2025. Zo mogen wegwerp e-sigaretten vanaf 1 januari 2025 niet meer verkocht worden. Vanaf 1 april 2025 mogen tabaksspeciaalzaken hun verkoopwaren niet meer zichtbaar opstellen in hun winkel. Ook mogen supermarkten groter dan 400m² geen tabaksproducten meer verkopen.

Rookvrije generatie in het Verenigd Koninkrijk een stapje dichterbij

Nadat de nieuwe tabakswet in het Verenigd Koninkrijk (VK) vanwege de verkiezingen even geparkeerd was, lijkt het nu toch doorgevoerd te gaan worden. In het parlement kreeg het voorstel een forse meerderheid van 415 stemmen voor en 47 tegen. Als de wet in werking treedt mogen inwoners van het VK die geboren zijn na 1 januari 2009 nooit legaal tabak kopen.

Media

Nicotineverslaving in een nieuw jasje

De Medialogica-uitzending ‘Het nieuwe rookgordijn’ legt bloot hoe de tabaksindustrie met slimme marketing nieuwe generaties verslaafd maakt aan nicotine. Dit gebeurt via e-sigaretten en nicotinezakjes gericht op jongeren, die gelokt worden door smaakjes en sociale media. De uitzending roept op tot kritische controle van industrie, media en overheid in de strijd tegen verslaving.

Tabaksfabrikant vangt tweemaal bot in rechtbank

De rechtbank in Den Haag oordeelt dat de Nederlandse Staat terecht een smaakjesverbod voor e-sigaretten heeft ingevoerd, vanwege de schadelijkheid en de aantrekkingskracht van de zoete smaakjes op jongeren. Tabaksfabrikant British American Tobacco (BAT) had de zaak voor de rechter gesleept. Ook in de Verenigde Staten blijft de wetgeving rondom tabaksontmoediging gehandhaafd. BAT probeerde daar de verplichte waarschuwingen op tabaksverpakkingen aan te vechten.

NVWA handhaaft illegale e-sigarettenhandel

De Nederlandse voedsel- en warenautoriteit (NVWA) heeft tijdens het Amsterdam Dance Event vijf straatverkopers betrapt die illegale e-sigaretten met smaakjes verkochten, wat sinds januari verboden is. In 2024 voorkwam de NVWA de invoer van 3,5 miljoen illegale e-sigaretten via acht importeurs en inspecteerde 878 winkels. Bij 1 op de 5 verkooppunten werden in de eerste negen maanden nog e-sigaretten met smaakjes aangetroffen. Online werden er bijna 1400 verkoopberichten verwijderd.

Rookvrij ziekenhuis: de voorbeeldfunctie van zorgverleners

Neurologie-verpleegkundige Barbara van Ede reflecteert op de rol van verpleegkundigen in de strijd tegen roken, gezien het toenemende aantal (jonge) rokende collega’s. Het UMC Utrecht hanteert een rookverbod en ondersteunt rookstopprogramma's, in lijn met de wet die vanaf januari 2025 een algeheel rookverbod in de ziekenhuizen instelt. Ondanks de voorgaande maatregelen wordt er nog veel gerookt op het ziekenhuisterrein, door zowel medewerkers als patiënten.

Illegale sigarettenfabriek ontmaskerd in Brabant

In Bladel (Noord-Brabant) is in een bedrijfspand een illegale sigarettenfabriek ontdekt. Er werd ongeveer 30.000 kilogram tabak en sigaretten in bekende verpakkingen aangetroffen. De Fiscale inlichtingen- en opsporingsdienst (FIOD) vernietigt de aangetroffen voorraad en verricht verder onderzoek, maar er zijn nog geen aanhoudingen verricht.

Veertien kinderen in ziekenhuis na e-sigaret

Kinderartsen melden dat er het afgelopen jaar veertien kinderen in het ziekenhuis zijn beland na het gebruik van een e-sigaret, vaak met ernstige klachten zoals een klaplong en longbloedingen. De Nederlandse Vereniging voor Kinderartsen (NVK) maakt zich grote zorgen over de acute schade door intensief gebruik. Volgens de NVK zijn de veertien gerapporteerde gevallen nog maar het topje van de ijsberg. Daarnaast melden veel kinderen slaapproblemen, misselijkheid, hoest- en astmaklachten door het gebruik van de e-sigaret. Staatssecretaris Karremans reageert op het nieuws: ‘Pak het af, gooi het weg en zorg dat je kinderen het niet gebruiken.’ Jongeren willen zelf bescherming tegen deze industrie, maar worden overweldigd door groepsdruk en gemakkelijke beschikbaarheid van nicotineproducten.

Agenda

Binnenland

Buitenland

REDACTIE

Esther Croes
Petra Hopman
Frida Klein Hazebroek
Judith Delemarre-Edens

Daan Bannink

Sana Amen

CONTACT
Volg ons op social media en mail ons als je vragen of suggesties hebt!

Trimbos-instituut, Da Costakade 45, 3521 VS Utrecht, , The Netherlands