Nieuws en informatie voor professionals | 25 maart 2025

Actieplan staatssecretaris en verdiepend rapport NET: vapen en roken onder jongeren sterk met elkaar verbonden

Staatssecretaris Karremans komt met een actieplan tegen vapen (e-sigaretgebruik), de lancering vond plaats op 13 maart. Met het plan wil de staatssecretaris inzetten op drie sporen, namelijk het tegengaan van illegale handel, het voorkomen van beginnen met vapen en het stimuleren van stoppen met vapen. Uit een verdiepende rapportage van het Nationaal Expertisecentrum Tabaksontmoediging over vapen en roken onder jongeren en jongvolwassenen blijkt dat bijna 40 procent van de jongeren die maandelijks vapet, niet weet óf en hoeveel nicotine er in hun vape zit. Daarnaast voelt ongeveer een kwart (28%) van de jongeren die alléén minimaal maandelijks vapen zich verslaafd. Hierdoor bestaat er een risico dat jongeren onderschatten hoe verslavend vapen is.

Internationaal onderzoek

De invloed van roken op gezondheid

Een meta-analyse toont een lineaire relatie aan tussen de rookfrequentie en periode dat iemand rookt en het risico op neus-keelholtekanker. Zelfs bij matige rokers is er al een aanzienlijke stijging van het risico op deze vorm van kanker, terwijl bij stoppen met roken het risico geleidelijk verlaagd wordt.

Deze systematische review en meta-analyse beschrijft een significante associatie tussen roken tijdens de zwangerschap en de ontwikkeling van ADHD bij het kind. Deze uitkomst benadrukt het belang van prenatale zorg en stoppen-met-rokeninterventies voor zwangeren.

Een meta-analyse wijst uit dat de prevalentie van roken bij volwassenen met een eetstoornis, zoals anorexia nervosa, boulimia nervosa of binge eating disorder, aanzienlijk hoger is dan bij de algemene bevolking – met name onder vrouwen. Onderzoekers noemen als mogelijke oorzaak dat roken een gewichtsbeheersingsstrategie kan zijn voor mensen met een eetstoornis.

Uit een meta-analyse blijkt dat kankerpatiënten die in de vier weken voorafgaand aan hun operatie roken, een hogere kans op postoperatieve complicaties hebben dan patiënten die in die vier weken niet rookten of überhaupt nooit gerookt hebben. In vergelijking met kankerpatiënten die nooit hebben gerookt is deze kans nog groter.

De effecten en het verslavingsrisico van e-sigaretten

Een meta-analyse over 3,55 miljoen deelnemers toont aan dat e-sigaretgebruikers meer risico lopen op het ontwikkelen van COPD dan niet-e-sigaretgebruikers. De onderzoekers benadrukken de noodzaak van maatregelen om e-sigaretgebruik te verminderen en zo COPD te voorkomen.

Uit een meta-analyse is gebleken dat het verslavingsrisico van e-sigaretten vergelijkbaar is met dat van tabakssigaretten. De mate van afhankelijkheid van e-sigaretten hangt af van de nicotineconcentratie, frequentie en periode waarin iemand de e-sigaret gebruikt.

E-sigaretgebruik tijdens de zwangerschap wordt geassocieerd met de ontwikkeling van gezondheidsproblemen bij de moeder en het kind. Het e-sigaretgebruik bij de moeder hangt samen met minder borstvoeding en minder adequate prenatale zorg, en bij het kind met een lager geboortegewicht, vroeggeboorte en een kleinere lichaamslengte.

Starten en stoppen met roken

Een longitudinale studie (13 jaar) onder ruim 2500 kinderen laat zien dat kinderen die fysiek actief zijn en op jonge leeftijd regelmatig gemiddeld tot intensief bewogen, minder kans liepen om te gaan roken. Dit preventieve effect binnen deze groep nam echter wel af naarmate kinderen opgroeiden richting jongvolwassenheid.

Verschillende genetische varianten hebben mogelijk invloed op de effectiviteit van het medicijn varenicline bij het stoppen met roken. Dit kan verklaren waarom sommige mensen succesvoller zijn in stoppen met behulp van varenicline dan anderen.

Een studie met data uit Groot-Brittannië, Frankrijk en de Verenigde Staten concludeert dat het financieel belonen van zwangere vrouwen om te stoppen met roken tijdens de zwangerschap kosteneffectief is. Pasgeborenen waren zwaarder wanneer de moeder een dergelijke beloning had ontvangen.

Nationaal onderzoek

Kim Appel (Trimbos-instituut) publiceerde een kenniskaart met praktische gesprekstechnieken voor een kort stoppen-met-rokenadvies voor huisartsen, praktijkondersteuners en andere zorgverleners die stoppen-met-rokenzorg willen integreren in hun consulten.

Dorien Beeres (Erasmus MC) onderzocht of het uitbreiden van rookpreventieprogramma's en het betrekken van ouders het rookgedrag onder adolescenten in verschillende sociaaleconomische groepen in Zweden zou verminderen, maar vond dat het uitgebreide programma in alle groepen eenzelfde, matig effect had en de ongelijkheden niet verkleinde.

Het RIVM liet in de eerste resultaten van een evaluatie zien dat dat het smaakjesverbod op e-sigaretten bij 40% van de ondervraagde e-sigaretgebruikers heeft geleid tot een vermindering van het gebruik ervan. Ruim een vijfde (22%) van de e-sigaretgebruikers geeft zelfs aan volledig te zijn gestopt na invoering van het verbod.

Het Trimbos-instituut plaatste een update van de cijfers over roken uit de Gezondheidsenquête, waaruit blijkt dat 18,2% van de volwassen Nederlanders rookte in 2024 en dat 3,1% van de volwassenen regelmatig een e-sigaret gebruikte. 

Het Trimbos-instituut publiceerde het zakkaartje 'Medicatie voor stoppen met roken’, welke artsen helpt medicatie voor te schrijven om patiënten te helpen stoppen met roken.

Het Trimbos-instituut publiceerde de infographic ‘Rookvrij opgroeien: de laatste feiten en cijfers’, waarin de impact van meeroken op kinderen inzichtelijk wordt gemaakt.

Elise Slob (Haaglanden Medisch Centrum) beschrijft de casus van een patiënt die, zonder het te weten, via een e-sigaret een synthetische cannabinoïde binnenkreeg, en pleit daarmee voor bewustwording onder clinici van de mogelijke aanwezigheid van onder meer nieuwe psychoactieve stoffen in e-sigaretten, met mogelijk onvrijwillige intoxicatie en ernstige bijwerkingen onder e-sigaretgebruikers.  

Suzanne Willems (Universiteit Groningen) vond dat het enzym TRAP veel vaker voorkomt in aan rook blootgestelde immuuncellen van de longen van muizen en cruciaal is in de groei van deze immuuncellen. Door de groei te bevorderen, helpt TRAP waarschijnlijk om de longschade door blootstelling aan rook te beperken.

Projecten

In de startblokken

• Ikstopnu.nl is op zoek naar mensen die hun persoonlijke stopverhaal willen delen in de nieuwe (video)podcast. Hiermee hoopt Ikstopnu anderen te inspireren om te stoppen met roken of vapen en gestopt te blijven. Meer informatie en vrijblijvend aanmelden kan op de website.

• Rookvrije Start organiseert op 17 april een uitwisselingsbijeenkomst. Tijdens deze uitwisseling worden verloskundige samenwerkingsverbanden (VSV’s) en lokale coalities Kansrijke Start op weg geholpen om tot een goed werkend zorgpad te komen. Er worden tips gegeven en er is mogelijkheid om ervaringen te delen met collega’s van andere VSV’s of lokale coalities Kansrijke Start. Deelnemers ontvangen één gratis workshop Rookvrije Start.

Lopende zaken

• GGD Gelderland-Zuid, Gemeente Nijmegen en Pharos hebben een kunstwedstrijd voor alle inwoners van Gelderland-Zuid gelanceerd. Rokers, vapers, stoppers en naasten kunnen meedoen. Deelnemers maken kans op cadeaubonnen ter waarde van 25 tot 200 euro. Ook zullen de winnende kunstwerken meereizen met een tentoonstelling door Gelderland-Zuid. Kunstwerken aanleveren kan tot 31 maart 2025.

Terugblik

• Podcast: Kinderkoorts, Lobke Min, Muriël Belle en Danitsja Timmermans, 17 maart. Duur: 21 minuten. In deze podcast zitten artsen uit de kindergeneeskunde aan tafel met diverse (medisch) experts om de gezondheid van kinderen en vragen van ouders te bespreken. In deze aflevering is Tijs Rutgers, arts Maatschappij en Gezondheid, te gast en wordt er gesproken over de gevolgen voor kinderen wanneer mensen in hun omgeving roken.

NET even iets anders

• Zorgverleners hebben een belangrijke rol om met patiënten in gesprek te gaan over roken. De praatplaat ‘Wat kom je tegen op weg naar een rookvrij leven?’ helpt zorgverleners en patiënten bij het voeren van deze gesprekken. De praatplaat is gratis te bestellen en bevat naast de route van een stopper ook praktische tips voor zorgverleners.

• Voor zorgverleners bestaat ook de gratis e-learning ‘Het stoppen met roken advies. Hoe geef ik dat?’. In deze e-learning wordt informatie gegeven over het starten van een gesprek over stoppen met roken, het geven van advies en doorverwijzen naar begeleiders. Dit advies kan precies het laatste zetje zijn dat een roker over de streep helpt.  

Beleid

Nicotineverkoop mogelijk al beperkt vanaf 2028

Een meerderheid van de Tweede Kamer wil dat het uitsluitend in tabakszaken verkopen van nicotineproducten wordt vervroegd van 2032 naar 2028. De motie van Kamerlid Daniëlle Jansen (NSC) is met een nipte meerderheid van 76 zetels aangenomen. Wat de regering met de motie gaat doen is nog onzeker.

Denemarken neemt stevige preventiemaatregelen

De Deense overheid neemt een 30-punten actieplan aan om het gebruik van nicotineproducten onder jongeren drastisch terug te dringen. Een deel van het actieplan is 1 januari dit jaar ingegaan. Zo moeten online winkels verplicht de leeftijd van kopers controleren en worden straffen voor verkoop van illegale tabaks- en nicotineproducten verhoogd tot minimaal 6700 euro. Per 1 juli mogen nicotineproducten, vergelijkbaar met Nederland, geen aantrekkelijke smaken en geuren meer hebben.

Verbod op wegwerp-vapes en nicotinezakjes in Frankrijk

Sinds 24 februari zijn wegwerp-vapes verboden in Frankrijk. Het land wil daarnaast het gebruik van orale nicotinehoudende producten, zoals nicotinezakjes en -kauwgom, gaan verbieden. Daarbij zouden onder andere ook de productie, verkoop en bezit van deze middelen verboden worden, met uitzondering van farmaceutische middelen en pruimtabak. Hiervoor heeft het een voorstel van dit verbod ingediend bij de Europese Commissie, die binnen drie maanden hierop zal moeten reageren.

Media

Antirookmaatregelen zouden 1,9 miljoen levens kunnen redden

Als alle Europese lidstaten hun doelstellingen voor het verminderen van tabaksgebruik in 2050 halen, zouden er 1,9 miljoen levens gered kunnen worden. Dit blijkt uit onderzoek van de Europese Commissie (EC) en de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OECD). Dit is met name toe te schrijven aan de vermindering van het aantal doden door kanker veroorzaakt door roken.

Rookverbod bij openbare en gesloten plekken

Steeds meer ruimtes worden rookvrij. In 2022 voerde het Franse skigebied Les Gets als eerste in Europa een rookverbod op de piste in, wat de luchtkwaliteit verbeterde en vervuiling verminderde. Andere skigebieden volgen dit voorbeeld. In Nederland groeide het aantal rookvrije terrassen van 113 zes jaar geleden naar 450 afgelopen zomer, mede door inzet van lokale overheden. De gemeente Zwolle zet zich in voor rookvrije bushaltes met een campagne waarin reizigers worden bedankt voor het niet-roken.

Nicotineparels met een exotisch smaakje

Het Franse bedrijf Nicopop bracht in 2019 erwt-vormige snoepjes met nicotine op de markt. Het discrete uiterlijk, exotische smaakjes en lage prijs verleiden met name jongeren tot nicotineverslaving. Uit een enquête onder Franse jongeren van 13-16 jaar bleek dat al 10% ze eens had gebruikt.

Wall of Shame van TabakNee

De industrie maakt bewust jongeren verslaafd, met alleen al in Nederland 20.000 doden en honderdduizenden chronisch zieken per jaar. Werknemers in deze sector dragen bij aan deze schade, ongeacht hun functie. TabakNee’s Wall of Shame onthult wie deze sleutelfiguren zijn.

Agenda

Binnenland

Buitenland

REDACTIE

Esther Croes
Petra Hopman
Frida Klein Hazebroek
Judith Delemarre-Edens

Luuk Bollen

Marijn Kahlmann

CONTACT
Volg ons op social media en mail ons als je vragen of suggesties hebt!

Trimbos-instituut, Da Costakade 45, 3521 VS, Utrecht, Nederland