Nieuws en informatie voor professionals | 22 oktober 2024

Richtlijn Tabaks- en nicotineverslaving vernieuwd

De multidisciplinaire richtlijn Tabaks- en nicotineverslaving (voorheen: ‘Behandeling van tabaksverslaving en stoppen met roken ondersteuning’) is vernieuwd. Er zijn nieuwe en aangescherpte aanbevelingen rond onder meer het kort stopadvies, de ondersteuning bij stoppen met roken voor zwangeren en stoppen met vapen. Specifiek voor huisartsen en hun ondersteuners is de NHG-Behandelrichtlijn ‘Stoppen met roken’ in een parellel traject herzien. In navolging van de richtlijnherziening wordt momenteel ook de Zorgstandaard Tabaksverslaving (2022) geüpdatet. De publicatie daarvan staat gepland in het voorjaar van 2025. 

Internationaal onderzoek

Gevolgen van roken: van kanker tot fracturen

Roken lijkt het risico op verdere ontwikkeling en terugkeer van oppervlakkige blaaskanker te vergroten.

Rokende mannen hebben een hoger risico op heupfracturen dan rokende vrouwen. Bij voormalige rokers werd er geen verschil in risico tussen mannen en vrouwen gevonden.  

Een meta-analyse toont aan dat roken geen duidelijke relatie heeft met de groei van verwijde bloedvaten in de hersenen, ondanks waargenomen trends. Het verhoogde ruptuurrisico door roken lijkt daarmee niet te kunnen worden toegeschreven aan de groei van het verwijde bloedvat.  

Jongeren en (e-)roken: verontrustende risico's en interventies 

Het gebruik van de e-sigaret hangt samen met een verhoogd risico op suïcidaal gedrag – met name onder adolescenten.

Het aantal volwassenen in Engeland dat regelmatig een e-sigaret gebruikt (‘vapet’) maar nooit op regelmatige basis tabakssigaretten heeft gerookt is in drie jaar tijd verviervoudigd tot 1 miljoen. Dit komt voornamelijk door de introductie van wegwerpvapes in 2021. Het betreft vooral jongvolwassenen die dagelijks vapen en een verhoogd risico lopen op een nicotineverslaving. 

Onderzoek naar de verhoging van de minimumleeftijd voor tabaksverkoop in de VS van 18 naar 20 jaar laat zien dat zowel de totale sigarettenverkoop als de rookprevalentie onder jongeren tussen 18 en 20 jaar waarschijnlijk zal afnemen wanneer de verkoopleeftijd wordt verhoogd.

Een systematische review naar de effectiviteit van preventieve interventies ten aanzien van e-sigaretgebruik op middelbare scholen laat (zeer) gemengde resultaten zien. Omdat school-gebaseerde interventies wel potentieel in zich lijken te dragen, is er meer onderzoek nodig voor de ontwikkeling van doeltreffende interventies en de implementatie ervan.

Roken en hormonen

Bestaande stoppen-met-rokenmethoden lijken minder effectief bij vrouwen dan bij mannen, vanwege hormonale schommelingen bij vrouwen die het rookgedrag beïnvloeden. Hormooninterventies zouden een mogelijke behandeloptie kunnen zijn voor stoppen met roken bij vrouwen.

Nationaal onderzoek

Marieke van Aerde (Trimbos-instituut) heeft de jaarlijkse factsheet Kerncijfers roken 2023 uitgebracht. Het percentage rokers ten opzichte van 2022 is gelijk gebleven, het percentage niet-rokers dat regelmatig binnen wordt blootgesteld aan tabaksrook daalde van 14% in 2019 naar 8% in 2023.

Maarten Bijlsma (Integraal Kankercentrum Nederland) stelt dat het behalen van rookvrije doelstellingen het potentieel heeft om 120.000 kankerdiagnoses te voorkomen.

Leonieke Breunis (Erasmus MC) liet zien dat de implementatie van een rookvrij ziekenhuisterrein leidt tot minder roken (van 17% naar 3% in het VUmc), maar dat er ook nog uitdagingen zijn met betrekking tot de implementatie en naleving van dergelijk rookvrij beleid.

Michele Davigo (Universiteit van Maastricht) schrijft dat emissies van tabakssigaretten en verhitte tabaksproducten de stofwisseling in longcellen verstoren, waarbij de celademhaling en energieproductie van de cel verminderen, wat kan leiden tot schade aan de longgezondheid.

Judith Delemarre-Edens (Trimbos-instituut) laat in een tijdlijn de ontwikkelingen binnen de geschiedenis van de tabaksontmoediging in Nederland zien. 

Cloé Geboers (Universiteit Maastricht/Trimbos-instituut) liet zien dat na de aanzienlijke accijnsverhoging in Nederland in 2020, de tabaksindustrie de prijzen voor duurdere tabaksproducten meer verhoogde dan voor goedkopere tabaksproducten, waardoor de beoogde volksgezondheidsvoordelen van de belastingverhoging worden ondermijnd door een verschuiving naar goedkopere alternatieven.

Sophie Jooren (Universiteit Maastricht/Trimbos-instituut) vond dat GGD’en op het gebied van lokaal tabaksbeleid met name aandacht besteden aan het toevoegen van tabaksbeleid aan lokale beleidsdocumenten, het creëren van rookvrije (kind)omgevingen, het ontwikkelen en verbeteren van de toegang tot stoppen-met-rokenzorg en het deelnemen aan mediacampagnes. 

Julia Keijzer (Universiteit van Amsterdam) concludeert dat Nederlandse voetbalclubs met een rookvrij beleid weliswaar aanzienlijk minder rookfaciliteiten bieden, maar dat er geen significant verschil is in het aantal rokende mensen of sigarettenpeuken vergeleken met clubs zonder een rookvrij beleid. Een sterk lokaal tabaksbeleid is wel gerelateerd aan minder rokers bij de clubs.

Lisa Koster (Trimbos-instituut) heeft een update van de factsheet meeroken gepubliceerd met onder andere nieuwe cijfers over meeroken en de schadelijkheid van meeroken; zo overleden in 2022 naar schatting 1060 mensen in Nederland als gevolg van meeroken.

Jackie Middeldorp (Jellinek, Arkin) toonde aan dat 88% van de mensen in de specialistische verslavingszorg rookt, een aanzienlijk hoger percentage dan in de algemene Nederlandse bevolking (20%) en benadrukt dat hulp bij stoppen met roken een cruciaal onderdeel van verslavingszorg is, met voortdurende training en vaardigheidsontwikkeling voor zorgverleners om dit effectief te ondersteunen.

Vera Ramakers (Trimbos-instituut) heeft met de Monitor Mentale Gezondheid en Zwangerschap voor het eerst in beeld gebracht hoeveel vrouwen in de periode na de zwangerschap mentale klachten ervaren. Een opvallende bevinding is dat vrouwen die tijdens of na de zwangerschap roken vaker mentale klachten hebben na de zwangerschap dan vrouwen die dat niet doen.

Het RIVM heeft in opdracht van de Rookvrije Generatie recentelijk voor het eerst berekend dat in 2022 in Nederland 672.000 mensen lijden aan chronische ziekten door tabak, waarbij een sterke correlatie bestaat tussen roken en specifieke aandoeningen zoals COPD.

Het RIVM stelt dat in 2022 meer dan 20.000 mensen overleden als gevolg van aandoeningen veroorzaakt door roken. 

Tessa Scheffers-van Schayck (Trimbos-instituut) vindt met de Monitor Middelengebruik en Zwangerschap een daling van het aantal rokende vrouwen: van 12,8% vóór de zwangerschap naar 6,3% tijdens de zwangerschap. Roken onder de partners is beduidend hoger dan onder de vrouwen zelf: ongeveer een kwart van de partners rookt rondom de zwangerschap. 

Reinskje Talhout (RIVM) waarschuwt naar aanleiding van het negende rapport van de WHO over tabaksproductenregulering voor additieven zoals menthol en nicotinezouten die het inhaleren van tabaks- en nicotineproducten vergemakkelijken, wat kan leiden tot verhoogd gebruik en verslaving, en adviseert beleidsmakers dergelijke ingrediënten te verbieden. 

Projecten

In de startblokken

• Rond de jaarwisseling zal Ikstopnu.nl weer zichtbaar zijn in de media met een campagne. Meer informatie over deze campagne volgt.  

Lopende zaken

• De Rookvrije Generatie roept sinds 23 september in een nieuwe campagne cultuurmakers op om geen tabak te laten zien in series, films en muziekvideo's, want zien roken, doet roken. Een nieuwe explainer video legt uit: Gratis reclame voor de tabaksindustrie. Hoe zit dat? 

• Voor zorgprofessionals uit de preconceptie-, geboorte- en jeugdgezondheidszorg is er nu een nieuwe gratis e-learning: VBA+ Rookvrije Start waarin zij leren hoe ze (toekomstige) ouders makkelijk en snel verwijzen naar de telefonische coaching Rookvrije Ouders.

Terugblik

• In de podcastserie Haagse invloeden werd samen met Arco Timmermans, bijzonder hoogleraar Public Affairs, aandacht besteed aan de evolutie van de rooklobby en tevens werd met Tweede Kamerlid Daniëlle Jansen (NSC) en longarts Wanda de Kanter gesproken over de epidemie van het roken. 

• Op de vooravond van Stoptober vond het Online Stop Event van Stoptober 2024 plaats. Het event bestond uit veel stoptips van experts zoals longarts Wanda de Kanter, huisarts Stefan van Rooijen en mindset coach Maartje Derksen. 

Beleid

Wetsvoorstel aangenomen: regeling van nicotineproducten zonder tabak en nicotineapparaten 

Op 1 oktober heeft de Eerste Kamer het nieuwe wetsvoorstel over de Tabaks- en rookwarenwet aangenomen. Deze wordt uitgebreid met regelgeving over nicotineproducten zonder tabak. Producten die bedoeld zijn voor oraal gebruik, zoals nicotinezakjes, worden volledig verboden. Door deze producten in de Tabaks- en rookwarenwet op te nemen, geldt ook een reclameverbod op nicotinezakjes en een leeftijdsgrens van 18 jaar voor de verkoop. 

Feitelijke vragen en antwoorden voor het begrotingsdebat van het ministerie van VWS 

De minister en staatssecretarissen van VWS hebben anonieme vragen van Kamerleden beantwoord. Op de vraag hoeveel het zou kosten om een tweede begeleide stoppoging voor rokers te vergoeden, legt VWS uit dat rokers nu één programma per jaar vergoed krijgen, maar vaak meerdere pogingen nodig hebben. Er wordt gewerkt aan een betere aanpak waarvan de NZa de kosten gaat onderzoeken. Op de vraag welke middelen worden ingezet om het vapen onder jongeren terug te dringen, wordt vermeld dat er een actieplan komt met onder andere een campagne, waarvoor in 2025 € 1,5 miljoen is gereserveerd. Het debat vindt op 23 en 24 oktober plaats.

Aanbeveling strengere maatregelen rookvrije samenleving in de EU 

Op 17 september heeft de Europese Commissie een nieuw plan gepresenteerd om roken en de schade van tweedehandsrook te verminderen, en de Rookvrije Generatie te bevorderen. Dit plan omvat strengere rookverboden in openbare ruimtes in heel Europa, inclusief een rookverbod voor alternatieve tabaksproducten. De rookvrije ruimtes moeten gaan gelden voor plekken zoals restaurants, bars, stations, ziekenhuizen, speeltuinen, scholen en zelfs balkons en terrassen.  

Iers kabinet neemt nieuwe wet aan voor verbod op smaakjes wegwerp-vapes

De Ierse regering heeft plannen goedgekeurd om wegwerp-vapes en vapes met smaakjes te beperken om kinderen te beschermen tegen de schadelijke effecten. Minister van Volksgezondheid Stephen Donnelly stelt onder andere voor om uitsluitend tabakssmaak toe te staan en om reclamebeperkingen in te voeren. De regelgeving is een reactie op de toenemende populariteit van vapen onder jongeren in Ierland.  

Strengere regels omtrent vapes in Nieuw-Zeeland 

Per 1 oktober 2024 is in Nieuw-Zeeland wetgeving van kracht gegaan waardoor alle vapes zowel uitneembare batterijen als een kinderslot moeten bevatten. Vanaf deze datum mogen producten zonder deze kenmerken daar niet meer verkocht worden. De maatregel is onderdeel van de aanpak tegen vapen onder kinderen.  

Media

Samen op weg naar een nicotinevrije toekomst 
NSC pleit in Eén Vandaag voor een radicale aanpak als het aankomt op het rook- en vapegedrag onder jongeren. "Wij willen een nicotinevrije generatie bereiken door kinderen vanaf 2012 te behoeden voor het roken. Dat is de generatie die in 2030 18 jaar is", zegt NSC-Kamerlid Daniëlle Jansen. De plannen van NSC sluiten aan bij de doelstellingen van een Rookvrije Generatie.  

Alarmerende ontwikkelingen: cannabisvapes en smartvapes 

Staatssecretaris Vincent Karremans heeft scherp uitgehaald naar de smartvape, een nieuwe e-sigaret waarmee gebruikers kunnen gamen, appen én vapen tegelijk. Hij roept ouders op het onmiddellijk af te pakken en wil extra handhaven op de illegale smartvapes. Kinderlongarts Sanne Hammer en andere gezondheidsdeskundigen uiten vergelijkbare zorgen. De smartvape, die zowel nicotinegebruik als smartphonefuncties combineert, wordt gezien als een nieuwe, gevaarlijke stap in de verslavingsproblematiek onder jongeren. Daarnaast neemt de populariteit van illegale cannabisvapes onder jongeren toe. Radar heeft deze zorgwekkende trend onderzocht om meer duidelijkheid te geven over de risico's van de cannabisvapes. 

Agenda

Binnenland

Buitenland

REDACTIE

Esther Croes
Petra Hopman
Frida Klein Hazebroek
Judith Delemarre-Edens

Rivka Jacobse

Lisa Weijer

Tania Nong

Lana Biharie

CONTACT
Volg ons op social media en mail ons als je vragen of suggesties hebt!

Trimbos-instituut, Da Costakade 45, 3521 VS, Utrecht, The Netherlands